HANDEL
GESCHIEDENIS
Handel is het oudste Mariabedevaartsoord in Brabant. De verering van Onze-Lieve-Vrouw begint rond het jaar 1220. Door een herder wordt een beeld van Maria aan een meidoorn gevonden. Het beeldje dateert uit de 13e eeuw. Sindsdien zijn er wonderbaarlijke genezingen en gebedsverhoringen in Handel. Al eeuwen is Onze-Lieve-Vrouw van Handel weergegeven door een miraculeus beeldje. In een charter uit 1368 wordt van de Mariaverering gesproken. In een oorkonde van 1391 wordt voor het eerst melding gemaakt van een kapel.
Een legende vertelt dat het Mariabeeld op de heide is gevonden. Dit is de plaats waar nu de kapel staat. Een andere legende verhaalt over het vinden van het beeldje op enige minuten wandelen van de huidige kapel. De trekdieren die de bouwmaterialen vervoeren, stoppen niet op de plaats van de kapel. Zij houden iets verder halt, waar nu de Ossenkapel staat, aan de weg van Handel naar Gemert.
In het begin van de 15e eeuw is Handel beroemd en trekt de plaats veel pelgrims, die het Mariabeeld vereren. Vooral in de meimaand komen er duizenden pelgrims naar Handel. Zij zoeken troost en wat houvast voor het leven.
De kapel kent een lange historie. De oudste delen van de kapel dateren uit de 14e eeuw. Echter, daar is nu niets meer van te zien. In die tijd wordt gesproken van een Lieve-Vrouwekapel. Halverwege de 15e eeuw wordt de kapel door de Orde der Duitse Ridders verheven tot een zelfstandig rectoraat. Dit rectoraat behoort tot de parochie van Gemert. Een priester van deze orde is verbonden aan de kapel. Tientallen jaren lang wordt de bediening van de kapel waargenomen door een priester, die er tweemaal per week de mis opdraagt. Deze priester is lid van de Orde der Duitse Ridders. Hij is benoemd door de landcommandeur van “Alde-Biezen”, waaronder Gemert en Handel ressorteren. Van 1585 tot in 1600 zijn er heel onrustige jaren door diefstal, oorlog, plundering, strijd en vernieling.
De Staten van Holland bezetten Handel. De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) beperkt op drastische wijze de katholieke geloofsvrijheid en de kapel is tot 1662 gesloten. In 1649 wordt de Handelse kapel geplunderd en beroofd van haar klokken. Bedevaarten naar Handel worden niet meer georganiseerd. Na de Staatse overheersing wordt de devotie tot Onze-Lieve-Vrouw van Handel hersteld.
Van de bron wordt al in 1594 melding gemaakt. Omtrent het ontstaan van de bron is er een legende. Tijdens de bouw van de kapel raakt de watervoorraad langzaam op. Echter, ineens ontstaat een bron in de zandige bodem. De bron is door tussenkomst van Maria spontaan water gaan geven. Er wordt een putje aangelegd en dit krijgt de benaming van “heilig putje”. Dit putje geeft tot de dag van vandaag water. De bron ligt precies op de plaats waar er een breuk in de aardkorst is en deze heet Storing van Handel-West. Hierdoor komt het water naar de oppervlakte. Deze bron is, na de kerk, de oudste bijzonderheid van het bedevaartsoord. In 1920, ter gelegenheid van het 700-jarig bestaan van het genadebeeld, wordt het “heilig putje” geheel vernieuwd. Het bouwwerk van de bron krijgt de naam “Bad van Betsaïda”, dat is een plaats aan het meer van Galilea in Israël.
In Handel hebben zich vele wonderen voorgedaan. De wonderen en de verleende, buitengewone gunsten vormen de aanleiding een kapel voor het Mariabeeldje te bouwen. In de beginperiode hebben drie wonderen een grote, positieve invloed op de verering van Onze-Lieve-Vrouw van Handel. Het betreft de mirakels van 1603, 1610 en 1626. Daarnaast heeft Maria aan veel gebeden gehoor gegeven. In 1603 lijdt een jongetje aan een gesloten mond en het kind kan al vijf weken niet eten. Artsen zien geen mogelijkheden tot verbetering en de dood zal spoedig intreden. Een tante van het jongetje geeft aan Onze-Lieve-Vrouw van Handel linnen, was, zilver en goud in gewicht gelijk aan dat van het kind. Het jongetje geneest dezelfde dag. In 1610 is een zus van het jongetje plots genezen van een voetverlamming en ook dit door tussenkomst van Maria. Deze jonge vrouw kent weer tegenslag en in 1626 lijdt zij aan hevige pijnen aan de rechterhand. Zij doet de belofte om op bedevaart naar Handel te gaan en meteen is de hand genezen. Andere wonderen te Handel zijn onder meer:
– een jongen geneest na drie jaar ziek te bed te zijn,
– iemand is jarenlang blind en krijgt in Handel het zicht terug,
– een kind heeft breuken en stuiptrekkingen en het geneest in Handel.
Verder zijn er andere gebedsverhoringen, die tot wonderbaarlijke genezingen leiden, zoals het terugkrijgen van spraak, het verdwijnen van een keelziekte, het helen van breuken, het weer kunnen gaan na jaren kreupel te zijn, een beenverlamming die verdwijnt, wonden die worden genezen en pijnen welke wegtrekken. De wonderbaarlijke genezingen worden vastgelegd. Dit niet alleen met het oog op de geschiedenis van Handel, maar ook om de nodige publiciteit te genereren.
Bijzonder in Handel is ook de “Kèskesdijk” van Gemert naar Handel en deze wordt al in 1696 beschreven. Ter ere van de Zeven Smarten van Maria zijn veldkapelletjes geplaatst. Veel bedevaarten betrekken ook de “Kèskesdijk” in het programma. De zeven kapelletjes tonen beeldengroepen op de Handelseweg. De huidige kapelletjes zijn gerealiseerd in de periode 1888-1891. Dit zijn kastjes, ofwel “kèskes” in het plaatselijk dialect. Ook de Ossenkapel, gebouwd in de periode 1888-1891, ligt op deze route.
In 1709 is er een fatale brand en deze maakt van de kapel een ruïne.
De devotie tot Onze-Lieve-Vrouw van Handel bereikt een hoogtepunt rond 1730.
De huidige kerk Onze-Lieve-Vrouw ten Hemelopneming, waarin de kapel met het genadebeeld staat, is gebouwd in 1747.
In 1854 wordt in de kapel ingebroken. Er wordt veel geroofd, namelijk het miraculeuze beeldje en alle gouden en zilveren sieraden. Ook de scepter van Maria wordt gestolen.
De tweede helft van de 19e eeuw is door de vele bedevaarten een nieuwe, grote bloeiperiode van Handel.
In de periode 1883-1916 wordt de kapel verbouwd en vergroot. Er komen twee zijbeuken, een grote toren en een nieuw priesterkoor. Bovendien worden de kapelletje langs de weg van Gemert naar Handel vernieuwd. Het processiepark, dat achter de kerk ligt, wordt gerealiseerd, evenals de rozenkranskapelletjes en het rustaltaar. In 1896 wordt de vernieuwde kapel ingezegend door Gerardus Stevens (1849-1911), de overste van het kapucijnenklooster te Handel. Dit gebeurt na de ontvangen machtiging van Wilhelmus van de Ven (1834-1919), bisschop van ‘s-Hertogenbosch. In 1902 wordt het Lieve-Vrouwebeeldje gerestaureerd en verguld. Johannes van de Laarschot (1838-1916), rector van de kapel van 1883 tot in 1916 heeft veel initiatieven genomen om de positie van de bedevaartplaats Handel te verbeteren.
In 1920, het jaar van het 700-jarig bestaan van het bedevaartsoord Handel, wordt het altaar voor het genadebeeld gemaakt. In dat jaar wordt het processiepark verrijkt met 14 kruiswegstaties. De beeldengroep “Christus in de Olijfhof” wordt in het park geplaatst en ook wordt het monument “De Bruiloft van Kana” verwezenlijkt. In het jubileumjaar wordt het miraculeuze beeld gekroond.
Het rectoraat wordt opgeheven in 1946 en Handel wordt een zelfstandige parochie. Het miraculeuze beeld wordt verplaatst naar de zijkapel. In het jaar 1947 komt in het processiepark een openluchtaltaar. Dit als dank aan Maria voor haar bescherming van Handel gedurende de Tweede Wereldoorlog (1940-1945).
In 1948 krijgt het genadebeeld een nieuwe scepter, nadat deze in 1854 is gestolen. Het Mariabeeld is uit lindehout gesneden en heeft een hoogte van 35 centimeter. Maria staat en heeft haar Kindje op de linkerarm. Het miraculeus beeld is gepolychromeerd.
De zuidelijke zijbeuk wordt uitgebreid in 1956. De architect is Martinus van Beek (1896-1962) uit Eindhoven.
Als gevolg van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) is er een versobering binnen de kerk en de liturgie. Dit draagt bij tot de sterke teruggang van de bedevaarten naar Handel.
Al vele jaren vindt de Handelse processie plaats. Dit is een lange stoet pelgrims, gevolgd door paarden met huifkarren en een harmonie. De processie wordt gehouden in een weekeinde in juni en vertrekt in Valkenswaard op de zaterdagochtend. Later op de dag is er de aankomst in Handel. De volgende dag is er de terugreis. De organisatie ligt in handen van de Stichting Broederschap der Handelse Processie.
Het jubileum van 800 jaar bedevaartsoord Handel kan in 2020 niet of nauwelijks worden gevierd en dit door de wereldwijde pandemie van het coronavirus. Na twee jaar onderbreking door de pandemie wordt in 2022 weer een processie gehouden.
BEDEVAARTSOORD
Onze-Lieve-Vrouw van Handel wordt aanbeden als “De Troosteres van de bedroefden” en “De Toevlucht van de zondaren”. Bijzonder om in Handel te bezoeken zijn vooral de Mariakapel en het processiepark. In de kerk neemt het genadebeeld een opvallende plaats in. Dit beeld staat in de Mariakapel. Blikvangers in de kerk zijn verder de kruisweg, enige schilderijen, beelden, preekstoel, piëta en gebrandschilderde ramen.
In het processiepark staan onder meer de bron, calvariegroep, kruisweg, openluchtaltaar, muziekkiosk, oude en nieuwe kerkhof en de rozenkransweg. Groots van opzet is het monument de Bruiloft van Kana, dat aan het begin van het processiepark staat. Het meet maar liefst zes bij ruim twee meter. Dit monument is van 1920; de viering van 700 jaar bedevaart in Handel.
Op de weg van Gemert naar Handel staan kapelletjes. Deze vormen de “Kèskesdijk” met de Zeven Smarten van Maria. Ook staat aan deze weg de Ossenkapel uit 1891.
BEREIKBAARHEID
Het bedevaartsoord Handel ligt in het oosten van de provincie Noord-Brabant op zo’n 25 kilometer ten oosten van Eindhoven en ‘s-Hertogenbosch. Vanuit Gemert en Boekel is het enkele kilometers verder gaan om in Handel aan te komen.
Het oudste Mariabedevaartsoord in Noord-Brabant ligt aan de OL Vrouwestraat 61 te Handel.
BELEVING
Mijn belangstelling gaat in eerste instantie uit naar de Mariakapel, welke gebedsruimte is gelegen in de zijkapel van de kerk. In deze mooie Mariakapel zie ik de troon van de Moeder Gods op een marmeren zuil staan. Het genadebeeld vind ik zo bijzonder schoon om te zien en erbij te bidden. Het is een staande Madonna met op de linkerarm haar Zoontje. In de rechterhand houdt Maria een scepter vast. Zowel Moeder, als Kind zijn gekroond. Het beeld is uit lindehout gesneden. Ik verneem dat het eerste beeld in Handel dateert uit de 13e eeuw. Immers, in 1220, nu 800 jaar geleden, is erg al sprake van verering van Onze-Lieve-Vrouw in Handel. In 1914 is het genadebeeld gerestaureerd en verguld.
In de Mariakapel maken wandversieringen veel indruk op mij. De Roermondse glazenier Max Weiss (1910-1972) heeft hier in 1954 bijzonder mooi werk geleverd. Ik zie Maria, engelen en Sint-Jan. De gebrandschilderde ramen uit 1950 zijn ook van de hand van Max Weiss. De verering van Maria, miraculeuze genezingen en het ontspringen van de bron zijn op magnifieke wijze weergegeven.
De kerk vind ik een juweel met Mariakapel en nog veel meer. Ik bekijk het mooie interieur en verneem dat de inventaris voor het merendeel dateert uit de 19e eeuw. Heel wat votiefschilderijen als dank voor genezingen doen me denken aan de lange geschiedenis van dit bedevaartsoord. Ik zie nog veel meer, zoals kruisweg, koorzolder, beelden van Maria, Jozef en Christus en de piëta uit de 17e eeuw. De bijzonder fraaie preekstoel uit 1903 toont afbeeldingen van de blijde boodschap aan Maria, de Visitatie en de Kroning van Maria.
Een groot schilderij “Maria Tenhemelopneming” gaat in restauratie. Het doek is 330 centimeter hoog en 237 centimeter breed. Wat een groot kunstwerk! Maria is er omgeven door engelen. Apostelen en vrouwen bevinden zich rondom het open graf. Dit kunstwerk is afkomstig uit het oude hoofdaltaar. Wat een schilderij! Dit wil ik nog eens terugzien als het is gerestaureerd.
Het hoofdaltaar heeft een neogotische stijl en is in 1898 vervaardigd door Atelier Lenaerts uit Roermond. Op het tabernakel worden weergegeven de geboorte van Jezus en de bruiloft van Kana.
In de koorafsluiting zie ik drie gebrandschilderde ramen uit 1898-1899. Deze zijn vervaardigd door kunstatelier Nicolas uit Roermond. Links zie ik Dominicus de Guzmán/van Osma (1170-1221), de stichter van de Orde der Dominicanen, van Maria de rozenkrans ontvangen. Rechts is Simon Stock (1165-1265) afgebeeld; hij is de overste van de karmelieten. In 1251 krijgt hij het bruine scapulier overhandigd van Onze-Lieve-Vrouw van de berg Karmel. Dit visioen gebeurt in het Engelse Cambridge. Hierdoor wordt het bruine schouderkleed een vast onderdeel van de kleding van de karmelieten. Het middelste raam toont de Maria Tenhemelopneming en de kroning van Maria.
De rondgang in het processiepark is voor mij een ware belevenis. Ik kom langs kapelletjes en kruiswegstaties. Op mijn wandeling zie ik onder meer de Heilige Put, het rustaltaar, de Calvarieberg, de Benedictiekapel en de bruiloft van Kana. In 2001 is het park tot rijksmonument verklaard.
Wat is dit bedevaartsoord een geschenk om te mogen bezoeken.
Geplaatst 19 juli 2020
Laatst gewijzigd 15 mei 2022
~~~
