Het meest gebeden, gespeelde en gezongen Marialied is het “Ave Maria”. De tekst heeft een indrukwekkende historie en vele componisten hebben het lied op unieke wijze vorm gegeven. Het Ave Maria is dan ook niet alleen een liturgische tekst, maar ook een immaterieel erfgoed, kunstzinnige drijfveer en spirituele bron.
In de liturgie van de katholieke kerk is het Ave Maria opgenomen. Over de gehele wereld bidden zo’n 1,3 miljard mensen het Ave Maria. De tekst is in delen ontstaan. Het eerste deel van het Ave Maria komt van de evangelist Lucas (1:28) en hij verwoordt in het Latijn hetgeen de aartsengel Gabriël tegen Maria zegt als Zij later een kind gaat baren: “Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum.”
Het tweede gedeelte van het Ave Maria komt ook uit het evangelie van Lucas (1:42) en hij vereeuwigt de woorden van Elisabeth, een nicht van Maria, als zij bezoek ontvangt van Maria: “Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui Iesus.”
Het derde deel komt door het Concilie van Efeze in 431, waar de stellingname is goedgekeurd en aanvaard dat Maria de Moeder van God is. Dit sluitstuk van het Ave Maria is pas aan het gebed/lied toegevoegd in de 16e eeuw. De tekst luidt: “Sancta Maria, Mater Dei, ora pro nobis, peccatoribus nunc et in hora mortis nostrae. Amen.” Tijdens het concilie van Efeze in 431 krijgt het Wees gegroet dus wat meer vorm. Dan wordt het Wees Gegroet aangevuld met “Heilige Maria Moeder van God, bid voor ons …” In 1568 wordt dit het tweede deel van het Wees Gegroet.
De complete tekst van het Ave Maria luidt in het Latijn:
“Ave Maria,
gratia plena.
Dominus tecum,
benedicta tu in mulieribus,
et benedictus fructus ventris tui Jesus.
Sancta Maria,
Mater Dei,
ora pro nobis peccatoribus,
nunc et in hora mortis nostrae.
Amen.”
De Latijnse tekst vertalen in het Nederlands geeft:
Wees gegroet, Maria,
vol van genade.
De Heer is met U.
Gij zijt de gezegende onder de vrouwen,
en gezegend is Jezus,
de vrucht van Uw schoot.
Heilige Maria,
Moeder van God,
bid voor ons, zondaars,
nu en in het uur van onze dood.
Amen.”
Talrijke componisten hebben, steeds op hun originele wijze, vormgegeven aan het Ave Maria. Een selectie dringt zich op.
In 1483 schrijft Josquin des Prez (±1450-1521) het Latijnse “Ave Maria, virgo Serena” (Weesgegroet Maria, zuivere Maagd) met per vers verschillende imitatietechnieken. Hij schrijft het Ave Maria tijdens het verblijf in Milaan. Deze Henegouwse componist, pedagoog en zanger is musicus in de tijd van de renaissance.
Nicolas Gombert (±1495-±1560) maakt zijn Ave Maria in 1539. Gombeert is een Franco-Vlaamse componist uit Rijsel (Lille).
De Oostenrijkse componist Franz Peter Schubert (1797-1828) heeft in zijn relatief korte leven een belangrijke bijdrage geleverd aan de muziek en tevens aan de cultus van het Ave Maria. Door zijn vindingrijkheid is het Ave Maria nog meer bekend geworden. Schubert baseert zich op het gedicht “Lady of the Lake” (Vrouw van het meer) uit 1810 van Walter Scott (1771-1832). Hij is een dichter en schrijver van historische romans. Zijn creatie is een geromantiseerd gedicht, waarvan het tafereel zich afspeelt in de Schotse hooglanden. De Duitse vertaling van “Lady of the Lake” is van Adam Storck (1780-1822). Deze Duitse historicus en leraar maakt de tekst van het Ave Maria in 1825. Het begin luidt:
“Ave Maria! Jungfrau mild,
erhöre einer Jungfrau flehen,
aus diesem Felsen starr und wild,
soll mein Gebet zu dir hinwehen,
wir schlafen sicher bis zum Morgen,
ob menschen noch so grausam sind.
O Jungfrau, sieh der Jungfrau Sorgen.
O Mutter, hör ein bittend Kind!
Ave Maria!”
De Franse componist Charles Gounod (1818-1893) schrijft een versie van het Latijnse gebed Ave Maria in 1859. Zijn Ave Maria heeft wortels bij de Duitse componist John Sebastian Bach (1685-1750). In 1722 maakt Bach het eerste deel van “Das Wohltemperierte Klavier” (goedgestemde piano). Gounod schrijft een melodie en voegt eraan toe de woorden van het gebed Ave Maria.
Josef Anton Bruckner (1824-1896) is een Oostenrijkse componist en organist uit de tijd van de romantiek. Zijn versie van het Ave Maria uit 1861 is zijn eerste, grote werk. Hij maakt in de jaren 1856 en 1882 ook een compositie van het Ave Maria.
Edward Elgar (1857-1934) is een Brits componist en deze autodidact maakt zijn Ave Maria in 1887.
Reinhold Wilhelm Kühnel (1859-1922), componist en schrijver uit het Boheemse Sluknov (Schluckenau), nu Tsjechisch grondgebied, maakt zijn muziek voor het Ave Maria.
De uit Sint-Petersburg afkomstige Igor Stravinsky (1882-1971) componeert in 1934 het Ave Maria voor gemengd koor a cappella (zingen zonder begeleiding van muziekinstrumenten). Het is bestemd voor liturgisch gebruik in de Russisch-Orthodoxe Kerk. Deze Rus is in 1945 genaturaliseerd tot Amerikaan. In 1949 zet hij het Ave Maria op de Latijnse tekst.
De Russische componist, gitarist en luitist Vladimir Fjodorovitsj Vavilov (1925-1973)uit Sint-Petersburg maakt het Ave Maria in 1970.
In 1975 maakt de Engelse Maria Parkinson (1956) haar Ave Maria (As I kneel before You), dat menig keer wordt gezongen in de 21e eeuw.
In 2025 publiceert Oliver Cerza (1967) over het wereldwijd gebruik van het Ave Maria. Hij heeft onderzocht dat het Ave Maria in maar liefst 406 talen en dialecten wordt gebeden en/of gezongen.
~~~
